Tyłozgryz jest jedną z najczęściej występujących wad zgryzu, stanowiąc około 45% wszystkich wad występujących w naszej populacji. Jak powstaje tyłozgryz? I jak go leczyć?
Rodzaje tyłozgryzu
Wady zgryzu dzielimy ze względu na kierunek przestrzenny, w którym się rozwijają. Są to:
- wady poprzeczne,
- wady pionowe (góra-dół),
- wady strzałkowe (przednio-tylne).
Tyłozgryz zalicza się do wad strzałkowych. Dokładniej jest to wada, w której dolny łuk zębowy jest za bardzo cofnięty w stosunku do łuku górnego.
Tyłozgryz można podzielić również na częściowy i całkowity:
- tyłozgryz całkowity występuje, gdy cały łuk zębowy dolny jest cofnięty w stosunku do górnego;
- tyłozgryz częściowy polega na wystąpieniu szpary przednio-tylnej, czyli przerwy między przednimi górnymi a dolnymi siekaczami. Jest to więc nieprawidłowe ustawienie tylko przednich zębów, natomiast zęby boczne są ustawione prawidłowo.
Najbardziej zaawansowaną formą tyłozgryzu jest retrogenia, czyli tyłożuchwie morfologiczne. To poważna szkieletowa wada zgryzu, w której dochodzi do zahamowania doprzedniego wzrostu żuchwy. Dodatkowo bardzo często występują też zmiany w jej budowie — żuchwa jest za mała w stosunku do szczęki, a jej ruchy doprzednie mogą być ograniczone. Tak nasilona wada może się rozwijać na skutek upadku na brodę we wczesnym dzieciństwie i uszkodzenia w stawie skroniowo-żuchwowym, gdzie znajdują się główne ośrodki wzrostu żuchwy, ogólnoustrojowego zakażenia, które atakuje również stawy skroniowo-żuchwowe (np. w przebiegu sepsy) lub są składową poważnych wad genetycznych (np.zespół Pierre-Robin’a)
Jak rozpoznać tyłozgryz?
Tyłozgryz objawia się cofnięciem bródki, pogłębieniem bruzdy wargowo-bródkowej i wywinięciem wargi dolnej. Objawy retrogenii są znacznie poważniejsze — żuchwa jest jeszcze bardziej cofnięta, bródka spłaszczona, a dolny odcinek twarzy jest wydłużony. Pacjenci mają tzw. ptasi profil.
Jak powstaje tyłozgryz?
Czynniki powstawania tyłozgryzu mogą być różne. Najczęściej są to czynniki środowiskowe, ale mogą to być również czynniki dziedziczne.
Do czynników środowiskowych należą zaburzenia postawy jamy ustnej (oral posture) i jej funkcji oraz szkodliwe nawyki, takie jak:
- przedłużone ssanie smoczka,
- ssanie palców i zasysanie wargi dolnej,
- długie i częste karmienie butelką,
- stale otwarta buzia i brak możliwości kształtowania się właściwej pozycji języka to znaczy na podniebieniu (ustny tor oddychania).
Tyłozgryz — leczenie
Leczenie tyłozgryzu musi zostać poprzedzone dokładną diagnostyką, analizą rysów twarzy pacjenta, jego uzębienia, wykonaniu modeli wycisków, zdjęć rentgenowskich, fotografii twarzy i przeprowadzeniu dokładnego wywiadu. Na tej podstawie ortodonta ocenia, jakie jest podłoże wady.
W ustalaniu planu leczenia ważny jest również wiek pacjenta. W przypadku pacjentów, u których zakończył się już okres wzrostu, modyfikacja i modelowanie wzrostu szczęki jest już mocno ograniczone. U dziecka do lat 7 leczenie będzie miało bardziej naturalny i łatwiejszy przebieg.
U dzieci, u których czynnikami wystąpienia tyłozgryzu są zaburzenia postawy i funkcji w zakresie jamy ustnej i/lub nieprawidłowe nawyki, leczenie zaczyna się od wyeliminowania tych przyczyn. Powinno to być leczenie zespołowe. Dziecko w zależności od potrzeby powinno być pod opieką ortodonty, laryngologa, alergologa, logopedy, fizjoterapeuty, mioterapeuty itp. Rolą ortodoncji najczęściej jest w tym przypadku poszerzanie łuków zębowych, normalizacja postawy języka i nauka oddychania przez nos.
U dorosłych postępuje się inaczej. Nie mam już w tym przypadku możliwości zapobiegania dalszemu rozwojowi tyłozgryzu i sterowania dalszym wzrostem szczęki i żuchwy. Możliwości leczenia są uzależnione od nasilenia tyłozgryzu i współwystępowania również składowej szkieletowej. Jeśli jest duża dysproporcja między szczęką, a żuchwą, która jest za mała i ustawiona za bardzo do tyłu, jedynym rozwiązaniem może być chirurgiczne leczenie ortognatyczne wspomagane leczeniem ortodontycznym aparatami.
Innym rodzajem leczenia jest usunięcie stałych, górnych zębów (najczęściej czwórek). W ten sposób uzyskuje się prawidłowe ustawienie zgryzu, ale niestety może mieć ono niekorzystny wpływ na wygląd twarzy i uśmiechu. Jest to tzw. kamuflaż ortodontyczny. Niestety usuwanie zdrowych zębów, powoduje dodatkowo niepotrzebne zwężenie łuku zębowego, co ma negatywny wpływ na wygląd uśmiechu i zmniejszenie miejsca potrzebnego dla prawidłowej pozycji spoczynkowej języka.
Inną metodą leczenia dorosłych pacjentów z tyłozgryzem może być dystalizacja zębów, która polega na przesunięciu górnych bocznych zębów w tył, w celu dopasowania łuków zębowych do ich prawidłowej relacji.
Gdy wada spowodowana jest zbyt dotylnie ustawionym łukiem zębowym dolnym i/lub dotylnie ustawioną żuchwą leczenie może polegać na jej wysunięciu.